همه‌چیز در مورد روانشناسی کودک

زمانی که صحبت از تولد یک نوزاد به میان می‌آید، تمامی توجهات به سمت آینده او می‌رود. آیا می‌تواند در آینده خوشبخت باشید؟ آیا به فردی سالم و مفید تبدیل می‌شود؟ آیا ما به‌عنوان والدین می‌توانیم به‌درستی با او ارتباط برقرار کنیم؟

سؤال و حرف‌وحدیث در این رابطه بسیار است اما ما به‌عنوان والدین باید یاد بگیریم که چطور با کمک روانشناسی کودک، ارتباطی درست با او برقرار کنیم، مفاهیم آموزشی را به‌خوبی انتقال دهیم و فرزندمان را به ساده‌ترین شکل ممکن همراهی نماییم تا وارد جهان بزرگ‌سالی شود.

الگوهای رفتاری در روانشناسی کودک

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که والدین باید انجام دهند، قرار دادن چارچوب‌هایی برای تربیت کودکشان است. توجه داشته باشید که تربیت کودک، کاری نیست که یک‌روزه یا حتی یک‌ساله بتوانید آن را انجام دهید. از همان زمانی که کودک شما به دنیا می‌آید، تربیت آن و الگوهای رفتاری او شکل می‌گیرد.

به‌مرورزمان این الگوها شکل پیچیده‌تری به خودشان می‌گیرند. هرچه الگوهای رفتاری رشد می‌کنند، تربیت کودک هم کمی سخت‌تر می‌شود. به‌هرحال نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که هرچه چیزی پیچیده‌تر می‌شود، درک و اجرای آن‌هم سخت‌تر خواهد شد.

به این موضوع دقت کنید که فقط شما نیستید که بر روی تربیت کودکتان تأثیر می‌گذارید، محیطی که کودک در آن حضور دارد، دوستان، اعضای فامیل و… همگی می‌توانند الگوهای رفتاری کودک را تحت تأثیر قرار دهند. اگر محیط، دوستان و سایر عوامل مثبت باشند، خوب کار شما در تربیت کودکتان‌ هم ساده‌تر خواهد بود. در غیر این صورت کارها کمی سخت می‌شود و شما باید مهارت بیشتری را داشته باشید.

روانشناسی کودک اهمیت خاصی برای الگوهای رفتاری کودک قائل است، فراموش نکنید که همین الگوهای رفتاری باعث می‌شود که کودک شما نوجوان و جوان سالمی باشد. به‌قول‌معروف خشت اول را گر نهد معمار کج، تا ثریا رود دیوار کج پس، از همان ابتدا خشت اول را صاف بگذارید و روانشناسی کودک را جدی بگیرید.

چالش‌های کودک در روانشناسی کودک

کودک شما هرچقدر هم ساکت و آرام باشد اما باز هم چالش‌هایی دارد. برای روبه‌رویی با این چالش‌ها باید در ابتدا آن‌ها را قبول کنید و به دنبال فرار از آن نباشید. در تربیت کودکتان باید به دنبال ترکیب عشق، علاقه و انضباط باشید. شما کودکتان را از صمیم قلب دوست دارید اما این دوست داشتن نباید باعث شود که کارهای او را نادیده بگیرید.

واکنش گرا بودن هم از آن کارهایی است که باید از آن دوری کنید. در موقعیت‌های بحرانی نیاز نیست که سریعاً وارد عمل شوید و کودکتان را تنبیه کنید تا انضباط را یادش دهید. به شما پیشنهاد می‌دهیم در چنین مواردی کمی تأمل کنید، صبر باعث می‌شود که بتوانید بهترین تصمیم ممکن را بگیرید. همان‌قدر که نباید در تربیت کودک، احساساتی رفتار کرد، برخورد کاملاً منطقی، خشن و خشک هم ممنوع است و باید از آن دوری کنید.

روانشناسی کودک دقیقاً همان چیزی است که به شما یاد می‌دهد چطور می‌توان درعین‌حال که منطقی هستید و به تربیت کودکتان اهمیت می‌دهید، عشق و علاقه خودتان ‌هم نثار او کنید. در چنین حالت کودک به‌خوبی درک می‌کند که شما تا چه اندازه به او اهمیت می‌دهید و نقش مهمی در زندگی شما دارد.

مباحث روانشناسی کودک

بعد از مطالب بالا حالا نوبت آن رسیده بگوییم اصلاً این روانشناسی کودک شامل چه مواردی است. دقت داشته باشید که روانشناسی کودک فقط راهکار به شما ارائه می‌دهد، نتیجه نهایی به نحوه رفتار و عمل ما برمی‌گردد پس، به عمال و رفتار خودتان بیشتر دقت کنید.

• رشد کودک در ابعاد مختلف

یک کودک سالم نه‌تنها از لحاظ جسمی رشد خوبی دارد، بلکه از لحاظ ذهنی، روحی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و… هم باید رشد کند. شما به‌عنوان والدین کودک وظیفه دارید که رشد کودک را از ابعاد مختلف بررسی کنید. دقت داشته باشید که هیچ‌یک از این موارد بر دیگری برتری ندارد و به همه آن‌ها به یک اندازه باید توجه داشته باشید.

• بررسی نیازهای رشد کودک

در حین حال که باید به ابعاد رشد کودک توجه داشته باشید، نیازهای او هم نباید فراموش کنید. به یاد داشته باشید که رشد کودک به امکانات خاصی نیاز دارد. شما وظیفه دارید که قسمتی از این امکانات را برای او فراهم کنید. البته در فراهم کردن امکانات افراط و تفریط نداشته باشید. نباید خودتان را فراموش کنید و خواسته‌های خودتان را نادیده بگیرید. در این حالت بعد از مدتی احساس پوچی و افسردگی خواهید داشت. این احساس بر روی کودکتان ‌هم تأثیرات منفی می‌گذارد.

• نحوه فرزند پروری

شما به‌عنوان والد کودک باید نقش دوست، مادر (یا پدر)، معلم، مربی و… را برای کودکتان داشته باشید. اینکه بدانید چطور با کودک رفتار و روابطتان را مدیریت کنید، از مهم‌ترین کارهایی است که در روانشناسی کودک به آن توجه می‌شود. باید دقت کنید که نزدیکی زیاد به کودک آسیب‌زا است، درحالی‌که دوری از او هم می‌تواند خطرناک باشد. نحوه مدیرت کردن روابط کار ساده‌ای نیست و اگر بتوانید آن را به‌خوبی انجام دهید، نیم بیشتر کارها را انجام داده‌اید.

• پیشگیری و درمان مشکلات کودک

به یاد دارید در ابتدا گفتیم که ما به‌عنوان والد، برای کودکمان الگوهای رفتاری مشخص می‌کنیم؟ همان الگوها به ما کمک می‌کنند که مشکلات روحی و ذهنی کودک را در اسرع وقت تشخیص دهیم. البته در بسیاری از موارد این الگو اگر درست باشند، باعث جلوگیری از بروز مشکلات می‌شوند. در صورت به وجود آمدن مشکلی هم نگران نباشید، روانشناسی کودک برای درمان این مشکلات و چالش‌ها کنارتان است.

نکات مهم در روانشناسی کودک

بری اینکه بتوانید کودکتان را تربیت کنید، باید به نکات مهمی در روانشناسی کودک توجه داشته باشید. در ادامه این موارد را توضیح خواهیم داد.

• قانون

کودک شما از همان ابتدا باید بداند که قانون چیست و باید قانون‌ها را رعایت کنید. توجه داشته باشید که مفهوم قانون با بایدها و نبایدها تفاوت‌هایی دارد و شما باید این تفاوت‌ها را به کودکتان آموزش دهید. به‌عنوان‌مثال کودک باید یاد بگیرید که آشغال نریختن در خانه و بیرون از خانه یک قانون است. او باید آشغال‌ها را به شما بدهد یا در جیب خودش نگه دارد تا آن را به سطل آشغال بیاندازید. این در حالی است که بایدها و نبایدها به سفت و سختی قانون‌ها نیستند.

در ابتدا مفهوم قانون را برای کودکتان جا بیاندازید و بعدازآن قانون‌های کوچکی را برایش بگذارید. در قانون گذاشتن هم افراط نکنید. مثلاً اینکه بگویید یک قانون است که هرروز غذایش را تا آخر بخورد، قانونی سخت‌گیرانه است. شما می‌توانید بگویید که او باید غذایش را تا آخر بخورد، مگر در موارد بسیار خاص.

• ثبات داشته باشید

در رفتار با کودک باید ثبات داشته باشید. شما نمی‌توانید یک روز عصبانی باشید و فردا بامحبت بسیار زیادی با کودکتان رفتار کنید. رفتار ضدونقیض برای کودک قابل‌درک نیست. رفتار ثابتی داشته باشید و سعی کنید  که آن را تغییر ندهید. همه ما در رفتارمان ویژگی‌های مثبت و منفی داریم، بعد از فرزند آوری سعی کنید که ویژگی‌های مثبتتان را بیشتر و روی آن‌ها تمرکز کنید تا رفتار بهتری با کودکتان داشته باشید.

• از والد دیگر حمایت کنید

پدرومادر با یکدیگر باید کودک را تربیت کنند. سعی کنید اگر یکی از والدین برای کودک قانونی قرار داده، والد دیگر هم از او حمایت کند. مثلاً اگر مادر می‌گوید که کودک باید ساعت ۹ شب بخوابد، پدر نگوید که نه امشب لازم نیست او زود بخوابد و می‌تواند بیدار باشد.

• عمل‌گرا باشید

هرچقدر به کودکتان یک موضوع را آموزش دهید، او به رفتار شما بیشتر توجه می‌کند تا به آنچه میگویید. مثلاً در همان مثال بالا، هرچه شما قانون بگذارید که آشغال‌ها نباید در خیابان ریخته شوند، اگر خودتان آشغال بریزید، کودک رفتار شما را یاد می‌گیرد. به همین دلیل میگوییم که تمرکزتان بر روی رفتارهای خوبتان باشد و آن‌ها را بیشتر کنید. کودک آینه رفتار شما است و آن‌ها را تکرار می‌کند.

• به‌خوبی بشنوید

کودکان دوست دارند که برای یک نفر حرف بزنند، بگویند که در مهدکودک چه کارهایی کرده‌اند، از چه چیزهایی لذت می‌برند و… شما به‌عنوان والدین کودک باید به‌خوبی به حرف‌های او گوش دهید. در هنگام حرف زدن کودکتان به او توجه داشته باشید. فراموش نکنید که کودک می‌فهمد شما به حرفش گوش می‌دهید یا فقط تظاهر می‌کنید که به او توجه دارید.

گوش دادن به کودک و توجه به او یکی از مهم‌ترین قسمت‌ها در روانشناسی کودک است. اگر به‌خوبی به کودک گوش دهید، او شما را محرم خودش می‌داند، نگرانی‌ها، ترس‌ها و ناراحتی‌های خودش را با شما در میان می‌گذارد. این موضوع باعث می‌شود که در نوجوانی هم یکی از دوست‌های خوب او باشید. دوست بودن با کودک باعث می‌شود که دیگر مباحث روانشناسی کودک هم به‌خوبی اجرا کنید.

• اجازه تجربه بدهید

در بسیاری از موارد والدین به خاطر نگرانی‌هایی که دارند، اجازه تجربه کردن بسیاری از چیزها را به کودکشان نمی‌دهند. مثلاً یکی از مراجعان ، اجازه دوچرخه‌سواری را به کودکش نمی‌داد، چون می‌ترسید که او زمین بخورد و آسیب ببیند. این کارها باعث می‌شود که کودکتان ترسو و مدام استرس داشته باشد.

• تحقیر نکنید

تصور نکنید که فقط آدم‌های بزرگسال غرور دارند، کودک شما هم غرور خاصی دارد که نباید آن را از بین ببرید. تحقیر کردن کودک به‌خصوص در جمع دوستانش اکیداً ممنوع است و به‌هیچ‌عنوان نباید انجام دهید.

• تشویق کنید

اگر کودکتان یکی از عادت‌های بد خودش را ترک کرده، یا چیز جدیدی یاد گرفته است، او را تشویق کنید. تشویق کردن به کودک انگیزه می‌دهد که کارهای خوب بیشتری کند.

• همیشه جایزه ندهید

توجه کنید که هر چیزی باید به اندازه باشد که کارایی مثبتی داشته باشد. در روانشناسی کودک میگویند، جایزه دادن مداوم کودک را شرطی می‌کند. یعنی کودک عادت می‌کند تا کار خوبی انجام می‌دهد، طلب جایزه کند، یا کاری را انجام نمی‌دهد، مگر آنکه به ازای آن جایزه‌ای دریافت کند. شرطی شدن کودک یکی از بدترین اتفاق‌هایی است که برای او رخ می‌دهد. البته نگران نباشید در روانشناسی کودک راهی هم برای درمان این شرطی شدن وجود داد اما به‌هرحال پیشگیری بهتر از درمان است.

نتیجه‌گیری

روانشناسی کودک یکی از شاخه‌های علم روانشناسی است که به‌طورجدی به کودک و مسائل مربوط به آن می‌پردازد. در مطالب بالا سعی بر این داشتیم که مطالبی کاربردی در مورد روانشناسی کودک بیان کنیم. این مطالب در تربیت کودکتان می‌تواند مؤثر باشد، اگر به آن‌ها توجه خاصی داشته باشید.

در ادامه مطالب مباحث اصلی مربوط به روانشناسی کودک را شرح دادیم. گفتیم که باید به رشد کودک در ابعاد مختلف توجه داشته باشید و امکانات مناسبی را برای کودکتان فراهم کنید. به نیازهای کودک توجه داشته باشید، مسائل مربوط به فرزند پروری را جدی بگیرید و درنهایت به مشکلات روانی و ذهنی کودکتان‌ هم توجه داشته باشید.

در ادامه مطالب نکات مهم روانشناسی کودک را شرح دادیم. گفتیم که شما باید از تحقیر کردن کودک جلوگیری کنید، به او مفهوم قانون را آموزش دهید، برای او بایدها و نبایدهایی وضع کنید، عمل‌گرا باشید و رفتارتان را اصلاح کنید، کودکان را تشویق کنید، جایزه دادن پی‌درپی ممنوع است، شنونده خوبی برای کودکتان باشید، به او توجه کنید، ثبات رفتار داشته باشید، از والد دیگر حمایت کنید و فرصت تجربه کردن را به کودکتان بدهید. هر سؤال دیگری در مورد روانشناسی کودک دارید، با ما در میان بگذارید.